MANASTIR LEPAVINA
(kratki istorijat)
Po kazivanju jednog starog lepavinskog hronicara, manastir Lepavina je podignut oko 1550. godine, dakle uskoro po formiranju prvih srpskih naselja u ovom kraju. Jos se kaze da ga je osnovao monah iz manastira Hilandara poreklom iz Hercegovine - Jefrem (Vukodabovic), koji sklanjajuci se ispred Turaka kriomice dodje u ovaj kraj. Cuvsi za njega, dva kaludjera iz Bosne dodjose k njemu i s njim se udruzise. Videvsi da je okolina plodna, oni pozvase i narod iz Bosne te se za kratko vreme okolina ispuni novopridoslim narodom. Tada se pojavila i potreba za gradnjom manastira koji bi zadovoljavao verske potrebe naroda. Kaludjeri pocese krciti zemlju i graditi manastir uz pomoc naroda. Za krako vreme sagradise malu drvenu crkvu i nazvase je manastirom.
Cuvsi za ovo, Turci iz Stupcanice, Pakraca i Bijele u avgustu 1557. godine napadose na manastir pod vodstvom Zarep-age Alije. Manastir spalise, cetiri kaludjera ubise, a dvojicu odvedose u ropstvo. Ali, misao o potrebi manastira kao duhovnog centra novodoseljenih Srba nije bila napustena. Godine 1598. u manastir je dosao jeromonah Grigorije, takodje postrizenik manastira Hilandara, sa jos dva brata iz manastira Mileseva; oni su sa okolnim narodom poceli obnovu manastira. Zbog nesigurnog vremena i nedostatka sredstava, obnova je tekla dosta sporo. Tek kad su Srbi 1630. godine dobili svoje privilegije i postali vazan faktor u obrani unutrasnjih austrijskih zemalja, te dolaskom arhimandrita Visariona 1635. godine, stvaraju se uslovi za gradnju manastira u pravom smislu reci. Srbi su pod rukovodstvom arhimandrita Visariona 1636. godine poceli temeljnu izgradnju manastira Lepavine i 1642. godine su sa tom izgradnjom bili gotovi pored svih teskoca na koje su nailazili...
Septembra 1642. godine potvrdio je baron Ivan Galer manastiru pravo vlasnistva na sve zemlje koje su mu poklonili seljani Branjske i Sesvecana. To isto su narocitim pismima ucinili i baron Zigmund Ajbeslavd, zatim vojvoda Gvozden sa Djordjem Dobrojevicem , Blazom Pejasinovicem i vojvodom Radovanom (5. februara 1644.), baron Honorije Trautmansdorf (10. jula 1644.) i grof Djordje Ljudevit Svarcenberg (23. novembra 1644.). Tako je konacno osiguran zivot ovog manastira. Od tada u punom zamahu pocinje njegova verska, patriotska i kulturno-istorijska uloga u zivotu nasih Krajisnika.
Istorija manastira Lepavine neodvojivo je povezana sa istorijom Srba u Varazdinskom generalatu. Od vremena njene obnove vodila se teska borba protiv unijacenja i pokatolicenja, a to je ujedno znacilo i protiv pokmecivanja Srba Krajisnika. U odbrani svoje vere i narodnih privilegija (Statuta Valahorum) lepavinski kaludjeri su bili uz narod, boreci se i stradajuci sa njim.
Godine 1666. ucestvovali su oni i stradali u velikoj Osmokruhovicevoj buni; 1672. su zajedno sa gomirskim kaludjerima (ukupno njih 14) bili u okovima poslani na Maltu, da dozivotno robuju na galijama, a 26./13. novembra 1715. godine na pragu manastirske crkve je iz pusaka ubijen iguman Kodrat.
Krajem 1692. godine i pocetkom 1693. boravio je u Lepavini,
kao duhovnom centru Srba u Varazdinskom generalatu, patrijarh Arsenije III.
Carnojevic. Tu je Patrijarh okupljao narod i svestenstvo i iz manastira
odlazio u 
posete okolnim krajiskim vojvodama. Ova Patrijarhova
poseta jos je vise podigla ugled manastira Lepavine, narocito u to vreme
kad su u Marcu uvedeni unijati. U Lepavini su se cesto sastajali narodni
predstavnici da sa svojim rodoljubivim kaludjerima brinu narodnu brigu i
traze izlaz iz teskih situacija. Zato, kad su Srbi iz Varazdinskog generalata
uspeli da 1734. godine dobiju svog pravoslavnog episkopa, mimo unijatskog
(koji je u Marci sedeo bez pastve), bilo je odredjeno da sediste novog episkopa
bude u Lepavini. Ali, zbog njenog geografskog polozaja, buduci da se nalazila
na periferiji generalata i srpskih naselja, konacno je odredjeno da sediste
episkopa bude u Severinu. Zbog velikog znacaja Lepavine nova je eparhija
dobila naziv Lepavinsko-severinska eparhija. U Lepavini je i sahranjen prvi
lepavinsko-severinski episkop Simeon (Filipovic), koji je umro u istraznom
zatvoru u Koprivnici.
Polovinom XVIII. veka sagradjena je danasnja
manastirska crkva. Inicijator je bio raniji "protopop horvacki"
Nikola Popovic, koji se kao paroh pisanicki ovekovecio gradnjom velike i
lepe crkve u Pisanici, a tada je vec kao lepavinski arhimandrit Nikifor
rukovodio gradnjom danasnje crkve manastira Lepavine. Dovrsenu crkvu osvetio
je 25. marta 1753. kostajnicko-zrinopoljski episkop Arsenije (Teofanovic),
koji je gotovo stalno boravio u Severinu. Crkva izvana ima osobine baroka,
ali je u unutrasnjoj konstrukciji sacuvala mnogo elemenata starog srpsko-vizantijskog
stila. Crkva je kasnije doterivana i ulepsavana.
Za istoriju manastira Lepavine neraskidivo je vezana cudotvorna
ikona Presvete Bogorodice Lepavinske. Nastanak ove ikone datira s pocetka
16. veka i delo je nepoznatog autora. Ikoni se s razlogom prip
isuju cudotvorne isceliteljske moci. Opsirnije o cudima koja su se dogodila
ispred cudotvorne ikone Majke Bozje Lepavinske mozete na ovim veb-stranicama
saznati pod naslovom "Cudesna iscelenja pred ikonom Majke Bozje Lepavinske".
Narocitu vrednost dobila je manastirska crkva 1775. godine
jer je tada u njoj umetnicki ikonostas izradio jedan od najboljih slikara
ranog srpskog baroka, Jovan Cetirevic-Grabovan. Rad je 
uglavnom
finansirao, pored ostalih priloznika, feldmarsallajtnan Mihail Mikasinovic.
U spomen na to, pod ikonom svetog Jovana bio je izvajan njegov grb sa natpisom:
"Mihail Mikasinovic g. feldm. lait.". To je bio jedan od najuspelijih
Grabovanovih ikonostasa.
Nazalost, on je unisten u vreme II. svetskog rata. Od njegovih ikona sacuvale su se samo tri, od kojih su dve jako ostecene. Ipak, one svedoce o visokom umetnickim kvalitetama tog ikonostasa. Ikona je ostalo i iz ranijih vremena, kao sto su ikone svetog Simeona Nemanje, svetog Save i ikona Vavedenja Presvete Bogorodice, koje su izradjene u Lepavini 1647. godine.
Pored ikonografskih spomenika, narocitu vrednost u Lepavini predstavljaju stare rukopisne i stampane knjige. Medju najstarije spadaju dva cetverojevandjelja, iz XIII. i XIV. veka, od kojih je jedno srpsko-raske, a drugo makedonske redakcije, oba sa lepim inicijalima.
U Lepavini nisu samo cuvane donesene knjige, nego i pisane, prepisavane i ponavljane. Drukcije nije moglo ni biti kad je manastir morao zadovoljavati kulturne potrebe ovamosnjih Srba. Tu je bila skola ne samo za obrazovanje manastirskog podmlatka, nego i podmlatka svestenickog uopste, kao i onih mladica koji su stekavsi ovde pismenost i osnovna zvanja odlazili u vojnu sluzbu ili produzavali skolovanje u Becu, Pozunu i drugde.
Sve je to visoko podiglo ugled manastira Lepavine te je narod o velikim praznicima, a narocito o hramovskim slavama, dolazio u velikom broju, tu se Bogu molio i tako ispunjavao dusu svoju blagodacu Bozjom, koja mu je davala snagu da istraje.
U toku vekova uloga manastira bila je velika. On je uvek
delio tesku sudbinu svoga naroda, cesto stradajuci sa njim. Najtezi udarac
primio je za vreme II. svetskog rata. Odmah posle okupacije 
bratstvo
je pohapseno i odvedeno u logor. Jeromonah Joakim (Babic) je ubijen, a ostali
su kaludjeri prognani u Srbiju. Dana 27. oktobra 1943. godine manastir je
po nalogu Nemaca bombardovan. Tom prilikom su 
gotovo sasvim unistene
manastirske zgrade, a crkva i konak tesko osteceni. Ikonostas i namestaj
u crkvi bio je sav unisten i spaljen, a u preostalom delu manastirskog konaka
ostao je sacuvan deo manastirske biblioteke.
Dolaskom i zalaganjem Njegovog Visokopreosvestenstva Mitropolita
Jovana (Pavlovica) na Eparhiju zagrebacko-ljubljansku 1977. godine,
manastir Lepavina polako vraca svoj nekadasnji sjaj i znacaj. Visokopreosveceni,
kojemu je ova svetinja posebno draga, ne zali ni truda ni vremena da u nju
vrati istinski manastirski zivot. Veza sa manastirom Hilandarom ponovo je
ozivela 1984. godine dolaskom oca Gavrila (Vuckovica) - Hilandarca u manastir
Lepavinu, sto je jos vise umnozilo zauzimanje i trud Mitropolita Jovana.
Svetski savet crkava, Evangelski omladinski deo iz Virtenberga i vernici
Evangelisticke crkve iz Stutgarta na celu sa sestrom Ursulom izrazili su
zelju da ucestvuju u obnovi manastira, sto im je Visokopreosveceni i omogucio.
Ali, rat koji je izbio 1991. godine sprecio ih je da svoju zelju sprovedu
do kraja, odgodivsi njeno konacno ostvarenje za neka bolja vremena.
Danas je u manastiru Lepavini, zahvaljujuci pozrtvovnom
radu igumana Arhim. o. Gavrila (Vuckovica), duhovni zivot u usponu. 
Desetoroclano bratstvo zajedno sa igumanom izdaje svoj manastirski casopis
"Put, Istina i Zivot", kao dvomesecno izdanje, kojim nastoji da
vrati veru u duse parohijana i svih onih koji traze istinski duhovni zivot.
Opsirnije o casopisu mozete saznati u rubrici "Manastirski casopis",
koja se nalazi na naslovnoj veb-stranici.
Sastavio: monah Vasilije (Srbljan)
po knjizi "Srpski manastiri
u Hrvatskoj i Slavoniji"
dr. Dusana Kasica